کتاب پدافند اقتصادی و الزامات آن» دربردارنده دیدگاه‌های دکتر جلالی ریاست محترم سازمان پدافند غیر عامل دربارۀ پدافند اقتصادی و ملزومات آن است. قرارگاه پدافند اقتصادی سازمان پدافند غیر عامل، مجموعه‌ای از سخنرانی‌های ریاست محترم سازمان در جلسات مختلف را به همراه مصاحبه‌های ایشان با نشریه پدافند اقتصادی این قرارگاه، به صورت منظم و مدون و در قالب کتاب منتشر کرده است.

مؤلف در این کتاب وجود جنگ اقتصادی تمام‌عیار علیه ایران اسلامی را دلیلی بر لزوم اهتمام به پدافند غیرعامل و پدافند اقتصادی می‌داند. ایشان در متن کتاب پدافند اقتصادی را به صورت زیر تعریف می‌کند: «مجموعه اقدامات غیرعامل، اعم از اقتصادی، سیاسی، نظامی، حقوقی و ... که در جنگ اقتصادی مانع رسیدن دشمن به اهداف اقتصادی‌اش می‌شود.»

تعریف پدافند غیرعامل

این کتاب در فصل اول به تبیین و تعریف پدافند غیرعامل پرداخته و ضمن بیان سابقه پدافند غیرعامل در ایران و سایر کشورها، به بیان تعریف پدافند از منظر مقام معظم رهبری می‌پردازد؛ سپس به نحوه شکل‌گیری سازمان پدافند غیرعامل کشور، نقش اساسنامه آن و اهتمام سازمان پدافند غیر عامل کشور به جذب نخبگان و اتخاذ نگاه علمی در مقابل تهدیدات پرداخته است. در ادامه به برخی از مطالب این فصل اشاره می‌شود.

کتاب، پدافند و پدافند غیرعامل را به شکل زیر تعریف می‌کند: «پدافند&‌160;یا&‌160;پاد آفند (پاد به معنی ضد) مجموعه اقداماتی را شامل می‌شود که به‌منظور دفع، خنثی‌سازی، کاهش تأثیر اقدامات آفندی دشمن و جلوگیری از دستیابی دشمن به اهداف خود انجام می‌گیرد.

پدافند غیرعامل1 اقداماتی است که موجب کاهش ضرر و زیان در مقابل عملیات خصمانه دشمن و تهدیدات خارجی و به عبارتی «مصون‌سازی» کشور از طریق به‌کارگیری ترفند و شیوه‌های غیرمسلحانه است. در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول مهم پدافند غیرعامل در قالب موارد زیر ذکر شده است: استتار(Camouflage)، اختفا(Concealment)، پوشش(Cover)، فریب(Deception)،تفرقه و پراکندگی(Separation & Dispersion)، مقاوم‌سازی و استحکامات(Hardening)، اعلام خبر (Early Warning). در پدافند غیرعامل از هیچ‌گونه&‌160;سلاحی&‌160;استفاده نمی‌شود و با استفاده از تمامی امکانات موجود [بدون استفاده از سلاح و جنگ‌افزار]، کشور را در برابر انواع عملیات دشمن در امان می‌دارد.»

سپس ایشان پس از معرفی پدافند به عنوان یک امر فطری؛ وسعت دید مقام معظم رهبری در تعریف پدافند غیرعامل و تسری‌دادن این مسئله به حوزه‌های غیرنظامی را مطرح می‌کند. در این کتاب تعریف مقام معظم رهبری از پدافند غیرعامل، این‌گونه بیان‌شده است: «مصون‌سازی بدنه کشور به این معنا که اگر دشمن ضربه‌ای زد و اقدامی علیه کشور انجام داد، هیچ اثری از آن را نبیند. این مصون‌سازی باید در کالبد و پیکرۀ کشور، جامعه و دستگاه‌های اجرایی عملیاتی شود. لذا پدافند غیرعامل اصلی است برای همیشه و ربطی به کم‌وزیاد‌شدن تهدیدات ندارد». رهبر معظم انقلاب اسلامی مأموریت پدافند غیرعامل را شناسایی تهدیدات به‌صورت پیش‌دستانه و بی‌اثر‌کردن اثر تهدید بر کشور و مردم عنوان کرده‌اند.

جنگ و پدافند اقتصادی

در فصل دوم کتاب به تبیین مسئله جنگ اقتصادی، انواع و ویژگی‌ها، اهداف، ابزار، سابقه و انواع آن پرداخته می‌شود. مؤلف معتقد است در فضای کنونی، اقتصاد از حالت رقابت خارج و میان بسیاری از کشورها به حوزه جنگ تبدیل‌شده است و جنگ اقتصادی به یکی از اصلی‌ترین حوزه‌های خصومت میان کشورها تبدیل‌شده است و نمونه واضح و آشکار آن را، تعامل نظام استکبار با نظام مقدس جمهوری اسلامی می‌داند.

ایشان مسئولیت اعلان‌جنگ را بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی، فرمانده کل قوا، رهبر معظم انقلاب می‌دانند و کسانیکه خود قدرت تشخیص این جنگ را ندارند به امتثال از فرمان و اعلان فرمانده کل قوا دعوت می‌کنند. همچنان که یکی از اهداف اصلی رهبری از بیان عبارت «جنگ تمام‌عیار اقتصادی» را زدودن تردیدها، درحالی‌که بسیاری از اقتصاددانان ما از به کاربردن کلمه جنگ پرهیز می‌کنند، می‌دانند.

الزامات پدافند اقتصادی

با توجه به اینکه مؤلف در فصول قبل ابتدا به بحث دربارۀ مسئله پدافند غیرعامل و لزوم انجام اقدامات پدافندی در همۀ زمینه‌ها جهت مصون‌سازی کشور پرداخته و سپس جنگ اقتصادی را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین جنگ‌های دوران امروز معرفی کرده؛ در این فصل با توجه به دو واقعیت فوق‌الذکر یعنی لزوم پدافند غیرعامل در هر زمان و جنگ اقتصادی، به اهمیت پدافند اقتصادی اشاره کرده و الزامات و ویژگی‌های آن را تبیین می‌کند. ایشان معتقدند ازآنجاکه پدافند، مسئله‌ای همیشگی است، استفاده دشمن از جنگ اقتصادی تبدیل به عاملی جهت ایجاد پدافند اقتصادی می‌شود لذا در پدافند اقتصادی، عاملی که ما به‌عنوان سلاح از آن استفاده می‌کنیم الزاماً اقتصادی نیست؛ هرچند عامل تهاجمی اقتصادی باشد و ایشان این مطلب را به‌عنوان دلیلی بر عدم استفاده از عبارت پدافند غیرعامل اقتصادی می‌دانند.

تلاش اصلی در این فصل بیان الزامات پدافند اقتصادی است که مؤلف این الزامات را در یازده عنوان ذیل بیان می‌کند و ما در ادامه به برخی از این الزامات به‌صورت تفصیلی اشاره خواهیم کرد. این الزامات در عناوین کلی ذیل مطرح می‌شوند: درک جنگ، اعتقاد به توان داخلی و باور به کارایی اقتصاد مقاومتی، حرکت هماهنگ و استراتژی جامع پدافند اقتصادی، مدیریت جهادی، استقلال نظری، اقدامات عملیاتی، فرهنگ و پدافند اقتصادی، بصیرت و دشمن‌شناسی، ملزومات بلندمدت، برخورد قاطع با مفاسد اقتصادی، جایگاه بانک در پدافند اقتصادی و کشاورزی و پدافند غیرعامل.

یکی از الزاماتی که توسط مؤلف مورد تأکید قرارگرفته است لزوم «حرکت هماهنگ و استراتژی جامع پدافند اقتصادی» وی معتقد است ازآنجاکه اقتصاد مفهوم عام و فراگیری است، پدافند اقتصادی به همۀ حوزه‌ها ربط دارد و پدافند باید به‌صورت جمعی صورت بپذیرد و لازمه دفاع چندلایه جمعی این است که برای همۀ حوزه‌ها تعیین نقش شود. در این دفاع چندلایه، همۀ حوزه‌ها باید وظیفه خود در قبال پدافند را هماهنگ با سایر حوزه‌ها انجام دهند. ایشان معتقد است در حال حاضر متأسفانه استراتژی همسو و جامع با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز نداریم. استراتژی همسو با این سیاست‌ها برای حل این مشکلات در نگاه رهبری حفظه الله، استحکام مؤلفه‌های قدرت داخلی کشور است اما استراتژی متناسب با این نگاه را میان مسئولان به‌سختی می‌توان یافت. این استراتژی جامع، نیازمند «قوانین و مقررات» مختص به شرایط جنگی است که خلأ این نوع نگاه به قانون در قوانین مبارزه با فساد، قوانین مربوط به دور‌زدن تحریم‌ها و قوانین مربوط به تولید داخلی مشهود است. در بخشی از کتاب آمده است «مدتی پس از ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی آقای مهندس باهنر درجایی اشاره کردند و گفتند که ما نمایندگان مجلس پس از بحث و بررسی، جمع‌بندی کردیم و به این رسیدیم که ما کمبود قانون نداریم؛ یعنی با یک بررسی مسئله را حل کردند! و این نشان می‌دهد متأسفانه مجلس به‌جای یک نگاه ریشه‌ای، به‌صورت سطحی به مسائل می‌پردازد و اگر بررسی کنید متوجه می‌شوید این ضعف قوانین است که مشکلات زیادی را در این شرایط حساس ایجاد کرده است.»

از دیگر الزامات پدافند اقتصادی از منظر مؤلف، استقلال نظری است. این استقلال نظری باید در حوزه‌های مختلفی ازجمله الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، نظریه علمی اقتصاد مقاومتی، نظریه الگوی مصرف اسلامی-ایران و مسئله خودکفایی و نظریۀ مزیت‌های نسبی، تجلی یابد.

در متن کتاب آمده است: «نگاه توصیه‌ای به اقتصاد مقاومتی باید تبدیل به یک نگاه کاملاً علمی به‌عنوان یک نظریه علمی-اقتصادی شود و دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی، کشور را در شرایط جنگ اقتصادی به یک استقلال نظری از طریق نظریۀ اقتصاد مقاومتی برسانند. در سازمان مدیریت برنامه‌ریزی، دربارۀ اقتصاد مقاومتی می‌گویند: درست است که آقا فرمودند، ولی این‌ها صحبت و توصیه است! اقتصاد مقاومتی باید تبدیل به یک مدل اقتصادی برای کشور بشود تا بتوان الگوی عملی نیز ارائه داد. الآن دانشگاه‌های ما مدل اقتصاد فرانسه و نظریه‌های غربی که در اکثر کشورها با شکست مواجه شده است را درس می‌دهند اما اقتصاد مقاومتی باید در دانشگاه‌های ما تبدیل به مدل شود و تدریس شود.» ▪

پی‌نوشت

1. Passive Defense

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 12، آبان ماه 1394، صص37-38