مقدمه

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دشمنان انقلاب سعی کردند تا در حوزه‌های مختلف با انقلاب اسلامی وارد صحنۀ نبرد شوند.

جنگ در یکی از حوزه‌های بسیار مهم که پس از به نتیجه نرسیدن جنگ نظامی بر علیه جمهوری اسلامی ایران شدت گرفت، اقتصاد بود. در تمام طول سال‌های گذشته از انقلاب اسلامی کشورما همواره درگیر جنگ اقتصادی بوده است اما هیچ گاه راهبرد مشخص و کارسازی از سوی دولت‌های جمهوری اسلامی ایران در دستور کار قرار نگرفت تا اینکه در شهریور سال ۱۳۸۹ مقام معظم رهبری در دیدار کارآفرینان اولین بار از اقتصادمقاوتی به عنوان راهبردی جهت مقابله با سنگ‌اندازی‌های دشمن نام بردند و در بهمن ماه ۱۳۹۲، سیاست‌های کلی «اقتصادمقاومتی» را به مسئولان کشور ابلاغ کردند.

کتاب پیش رو که توسط قرارگاه پدافنداقتصادی سازمان پدافندغیرعامل تهیه و تنظیم شده است سعی در شناساندن هرچه بهتر و عمیق‌تر مفاهیم اقتصادمقاومتی و دفاع اقتصادی را دارد و از این رو به بررسی نظرات امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) دربارۀ دفاع اقتصادی پرداخته است. این کتاب شامل دو بخش اصلی است که در بخش اول به تحلیل بیانات امام خمینی و در بخش دوم به تحلیل بیانات مقام‌معظم‌رهبری پرداخته است و همچنین در هر بخش مباحث به‌طور خلاصه در جداول مربوطه آمده است. خوانندۀ این کتاب علاوه بر آشنایی با نظرات و دیدگاه‌های امام‌خمینی و رهبر انقلاب در باب اقتصادمقاومتی، می‌تواند فهم و درک عمیقی از موضوعات دفاع‌اقتصادی و اقتصادمقاومتی پیدا کند.در ادامه محتوای کتاب را تحت عناوین هر فصل بررسی خواهیم کرد.

بخش اول؛ تحلیل بیانات امام خمینی دربارۀ اقتصادمقاومتی

فصل اول: اصول و ارزش‌های حاکم بر اقتصادمقاومتی

در این فصل استقلال و نفی وابستگی، عدالت، آزادی و ترقی و پیشرفت را ارزش‌‎های اقتصادمقاومتی و حاکمیت مجموعه قوانین و مقررات اسلام و پرهیز از اعتماد به قدرت‌های خارجی در روابط با آن‌ها را اصول آن از منظر امام معرفی شده و در هرمورد شاهدمثال‌هایی از سخنرانی‌های ایشان آورده شده است.

به عنوان نمونه در بحث آزادی، مولف ضمن اشاره مستقیم به بیانات امام دربارۀ عدم سلب آزادی مردم در امر تجارت، نظارت دولت برای جلوگیری فساد، عدم ترجیح هیچ موضوعی بر آزادی واستقلال مردم و آزادی مطبوعات در نشر حقایق و واقعیات به تجزیه‌وتحلیل این بیانات نیز پرداخته است.

فصل دوم: مسائل، اهداف و راهبردهای کلان در حوزۀ اقتصادمقاومتی

در این فصل ضمن معرفی موضوعات و مفاهیم اصلی به تقسیم بندی منظم هر زیرمجموعه‌های هر مفهوم پرداخته و دیدگاه‌های امام را مورد بررسی قرار داده است. در بخش «نظام فرماندهی و مدیریت اقتصاد داخلی» به دو موضوع پرداخته شده است:‌

نظام برنامه‌ریزی و مدیریت، ذیل این عنوان مولف با استناد به صحبت‌های امام، ضرورت حضور همۀ آحاد ملت در ساختن کشور، لزوم جلب حمایت مردم در فعالیت‌های اقتصادی، حفظ اعتماد عمومی به دولت، شرکت‌دادن مردم در همۀ امور توسط قوای سه‌گانه، تعیین اولویت‌ها تسط علمای اقتصادی، اصلاح نظام اداری و... از مهم‌ترین مسائل در برنامه‌ریزی و مدیریت‌ اقتصاد داخلی می‌داند. شاید این طور به نظر برسد که مولف موضوع حضور مردم و دیده‌شدن نقش‌ها در برنامه‌ریزی‌ها را مهم‌ترین مسئله در این قسمت بداند.

اشاره به نقش امریکا در نابودی کشاورزی ایران، نقد سیاست اصلاحات ارضی در دوران پهلوی، تاثیر نابودی کشاورزی در اختلالات داخلی، تشریح اثرات سوء انقلاب سفید، تأمین نیاز دارویی و... از جمله مقولات مطرح شده در بخش «تأمین نیازهای اساسی مردم» است.

نظام فرماندهان و مدیران، قانون‌مداری، دوری از سراف و تجمل‌گرایی، یکپارچگی و عدم دامن‌زدن به اختلافات، انتقاد‌پذیری و تبادل افکار سازنده، عدم قدرت‌طلبی و خدمت‌گزاربودن و مهذب بودن از جملۀ ویژگی‌های فرماندهان و مدیران از دیدگاه امام معرفی شده است.

در بخش «حوزۀ ارزی، پولی و بانکی کشور» عدم خروج ارز از کشور و وام نگرفتن از کشورهای خارجی از مهم‌ترین موضوعات معرفی شده در حوزۀ بین‌الملل می‌باشد. همچنین در حوزۀ داخلی به مسائلی چون ربا، عدم کارایی بانک‌ها، گسترش قرض‌الحسنه و لزوم برخورد با غارتگران اقتصادی و برنامه‌ریزی معقول جهت کنترل تورم اشاره شده است.

کاهش هزینه‌های غیر ضروری، عدم اسراف و تبذیر از موارد اشاره شده توسط حضرت امام دربارۀ هزینه‌های دولتی می‌باشد. به عنوان مثال حضرت امام در خطاب به وزیر کشور وقت فرمودند: «مجلس خبرگان نیاز به بودجه‌های ده میلیونی و هتل مجلل ندارد.»توجه به خمس در سیستم مالیاتی کشور، تناسب عوارض با امکانات و خدمات، صرف درآمدهای حاصل از نفت در جهت پیشرفت کشور از جمله موارد مطرح شده در این بخش است.

اشاره به نقش امریکا در نابودی کشاورزی ایران، نقد سیاست اصلاحات ارضی در دوران پهلوی، تاثیر نابودی کشاورزی در اختلالات داخلی، تشریح اثرات سوء انقلاب سفید، تأمین نیاز دارویی و... از جمله مقولات مطرح شده در بخش «تأمین نیازهای اساسی مردم» است.

در زمینۀ «صنعت و تولید داخلی» حضرت امام خمینی؟ره؟ می‌فرمایند:

اکنون بازارهای کشورهای اسلامی مراکز رقابت کالاهای غرب و شرق شده است و سیل کالاهای تزیینی مبتذل و اسباب‌بازی‌ها و اجناس مصرفی سوی آن‌ها سرازیر است و همۀ ملت را چنین بار آورده‌اند که گمان‌ می‌کنند بدون این اجناس ژاپنی، اروپایی و آمریکایی و دیگر کشورها نمی‌توان زندگی کرد.

در ادامۀ این بخش نیز به نظرات و دیدگاه‌های امام نسبت به رفاه و حمایت از تولید داخلی ،اصلاح فرهنگ مصرفی مردم، نقد سیاست صنعتی پهلوی و... پرداخته است.

بخش دوم: تحلیل بیانات مقام معظم رهبری دربارۀ اقتصادمقاومتی

فصل اول: اصول و ارزش‌های حاکم بر اقتصادمقاومتی

در این بخش تمامی ارزش‌ها و اصول حاکم بر اقتصادمقاومتی ذیل عنوان درون‌زایی و اتکا به ظرفیت‌های داخل بیان شده است و تحت مفهوم درون‌زایی به مواردی چون فعال‌سازی ظرفیت‌های فراوان معنوی و مادی، تناسب با شراط بومی، مردم محوری، عدالت‌محوری، برون‌گرایی و... اشاره شده است.

هر تلاشی که در مقابله با دشمنان باشد، مجاهدت است و در عرف اسلامی اسمش جهاد است و جهاداقتصادی یعنی، حرکت مخلصانه و مستمر همه‌جانبه هدف‌دار ملت ایران که با نیت خنثی‌کردن تلاش خصم‌آلود و غرض‌الود دشمن در زمینۀ اقتصادی صورت گیرد.

در نگاه کلان، رهبر معظم انقلاب با توجه به استعدادهای سرشار معنوی و مادی ایران اسلامی، معتقدند اگر از الگوی اقتصادمقاومتی پیروی شود نه تنها بر همۀ مشکلات اقتصادی فائق خواهیم آمد و دشمن را به شکست و عقب‌نشینی وا می‌داریم، بلکه در جهانی که مخاطرات و بی‌اطمینانی‌های ناشی از تحولات خارج از اختیار وجود دارد، با حفظ دستاوردهای کشور در زمینه‌های مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمان‌ها و اصول، می‌تواند الگویی الهام‌بخش از نظام‌اقتصادی را عینیت بخشد.

فصل دوم: مسائل، اهداف و راهبردهای کلان در حوزۀ اقتصادمقاومتی

در این قسمت موضوعات و مفاهیم اصلی اقتصادمقاومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری بررسی و دسته‌بندی شده است. بیانات ایشان در بخش‌های زیر جمع‌بندی شده است:

۱. حوزۀ پولی، ارزی و بانکی کشور

این بخش ابتدا به واکاوی و بررسی نظرات مقام معظم رهبری در حوزۀ نظام فرماندهی و مدیریت اقتصاد داخلی پرداخته است و موضوعاتی را ذیل عناوین مردمی‌کردن اقتصاد و شفافیت اطلاعات و آمار به عنوان دغدغه‌های ایشان در این حوزه ذکر کرده است. در ادامه نیز به حوزۀ پولی، ارزی و بانکی کشور اشاره داشته است. از موضوعات مهم در این حوزه که در بیانات امام و مقام معظم رهبری نیز به طور مشترک بر آن تأکید شده است مسئلۀ ربا و عدم کارایی نظام بانکی کشور است.

۲. تأمین درآمد ملی

اقتصاد بدون نفت، مالیات و صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور مباحثی است که تحت عنوان تأمین درآمد ملی طرح شده است.

۳. تأمین نیازهای اساسی مردم

توجه به بخش کشاورزی به جهت خودکفایی در تأمین نیاز غذایی کشور، اصلاح ساختار در بخش کشاورزی و اصلاح ااگوی مصرف از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در بیانات مقام معظم رهبری می‌باشد که در فرمایشات امام نیز مکرراً به چشم می‌خورد.

۴. علم و فناوری

مسئلۀ دیگر در سرفصل اقتصادمقاومتی اقتصاد دانش‌بنیان است. هرگونه فعالیت ثروت‌آفرین که متکی به دانش و مهارت‌های علمی و تجربی باشد، دانش‌بنیان اطلاق می‌شود البته تأکید رهبر انقلاب بر روی فعالیت‌های تولیدی و بالآخص شرکت‌های دانش‌بنیان است، همچنین ایشان توقع تشکیل بیش از بیست‌هزار شرکت دانش‌بنیان را تا پایان برنامۀ پنجم داشته‌اند.

۵. فرهنگ اقتصادمقاومتی

هر تلاشی که در مقابله با دشمنان باشد، مجاهدت است و در عرف اسلامی اسمش جهاد است و جهاداقتصادی یعنی، حرکت مخلصانه و مستمر همه‌جانبه هدف‌دار ملت ایران که با نیت خنثی‌کردن تلاش خصم‌آلود و غرض‌الود دشمن در زمینۀ اقتصادی صورت گیرد.

در کنار جهاداقتصادی، فرهنگ صحیح مصرف، وجدان‌کاری و همت مضاعف و کار مضاعف از موارد بررسی شده در این قسمت است.

۶. دیپلماسی اقتصادی

در این بخش بیانات رهبر معظم انقلاب دربارۀ توجه به ظرفیت همسایگان، هم‌افزایی ملت‌های منطقه، تقویت همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای گردآوری شده است.

۷. مبارزه با مفاسداقتصادی

در اندیشۀ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای عدالت فلسفۀ وجودی مسئولان و کارگزاران، محور انقلاب و نیاز عمدۀ امروز کشوراست که بایستی به یک گفتمان نخبگانی تبدیل شود. ایشان عدالت را دغدغۀ همیشگی و تاریخی بشر دانسته که متفکران بشر در این مقوله به کرات وارد شدند، اما در نظرات حکما و اندیشمندان، آن اهتمام ادیان مطلقاً مشاهده نمی‌شود. ضرورت عدالت‌محوری، تقدم مسئولین در مبارزه با فساد، برخورد سریع و عبرت‌آموز با فساد، الویت در برخورد با ام‌الفسادها، جلوگیری از ثروت‌اندوزی مسئولین در راستای جلوگیری از تبعیض و... از دیگر بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای است که در این فصل به رشته تحریر درآمده است. ▪

--------------------------

پدافند اقتصادی، ش 12، آبان ماه 1394، صص35-36